سالانه مقدار زیادی مواد محترقه و منفجره در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند. بخشی از این مواد به صورت قاچاق وارد می‌شوند و بخشی اعظمی از آن نیز در داخل تولید و یا به طرق مختلف وارد می شوند. خرید و فروش این مواد مستلزم تعیین قیمت مشخصی برای آن است. در حال حاضر معادن بزرگترین مصرف کننده خصوصی و خریدار مواد منفجره هستند و در کنار آن‌ها شرکت‌های تولید کننده مواد محترقه هستند که به صورت قانونی تولیداتی انجام می‌دهند، که خرید و فروش این مواد باید بر اساس قیمت تعیین شده صورت بگیرد.
کارشناس رسمی دادگستری مواد محترقه و منفجره وظیفه تعیین قیمت مواد منفجره برای عرضه به بازار‌های مذکور و همچنین برای مشخص نمودن میزان جریمه در قاچاق این کالاها را بر عهده دارد.
در حال حاضر شرکت‌ها و نمایندگی های زیادی برای فروش مواد منفجره‌ اعم از دینامیت، سی فور، مواد منفجره معدنی،  تی ان تی، باروت، گوگرد، آنفو، کتراک و دیگر مواد منفجره وجود دارد که در همه شهرهای کشور خصوصا تهران، شیراز و اصفهان فعالیت می‌کنند.
کارشناس دادگستری مواد محترقه و منفجره قیمت مواد فوق را بر اساس فرمول‌هایی مشخص می‌کند. بسیاری از این مواد وارداتی هستند و با قیمت مشخص وارد می‌شوند که کارشناس کار سختی برای تعیین قیمت آن‌ها ندارد. اما موادی که در داخل تولید می‌شوند با توجه به کیفیت تولید و همچنین قیمت‌ عرف و بازار جهانی مشخص می‌شود. برای مثال قیمت فیتیله‌های انفجاری هر گرم بیش از پانصد تومان است و قیمت هر کیلو آنفو نزدیک دو هزار تومان برآورد می‌شود.
معمولا قیمت مواد اولیه بسیار ناچیز است و این موضوع نیز انگیزه‌ای برای افراد مختلف است تا درآمد زیادی کسب کنند به همین دلیل نیز با انواع باروت و گورگرد و سایر مواد شیمیایی اقدام به ساخت انواع بمب‌های دستی می‌کنند.
اما اهمیت کار کارشناس رسمی مواد محترقه و منفجره در تعیین ارزش و قیمت کالای قاچاق نیز اهمیت خاصی دارد. احتمالا خبر های زیادی در خصوص کشف محموله‌های قاچاق شنیده‌اید. علاوه بر جرایمی که در سایر مقالات در مورد آن بحث کردیم متخلفان جریمه مالی نیز باید پرداخت کنند. برای مثال فرش کنید یک کانتینر مواد محترقه کشف شده است. چگونه قیمت آن تعیین می‌شود. کارشناس مواد محترقه و منفجره با بررسی انواع مواد و همچنین کیفیت و شرکت تولید کننده اقدام به تعیین قیمت می‌کند. مواد تشکیل دهنده اصل اساسی در تعیین قیمت هستند. نکته دیگر وجود کالاهای مشابه در بازار است. کالاهایی که قاچاق می‌شوند برای مصرف در بازار داخلی هستند بنابراین مشابه آن با قیمت مشخص وجود دارد بنابراین کارشناس با توجه به آن قیمت‌ها ارزش بار قاچاق را نیز تعیین می‌کند.

امروز مواد منفجره در سطح گسترده‌ای مورد استفاده هستند. بر خلاف آن چه تصور می‌شود مواد منفجره فقط در صنایع جنگی و دفاعی کاربرد ندارند، بلکه در بسیاری از صنایع نیز مورد استفاده هستند. برای اولین بار با استفاده از باروت زمینه گسترش مواد منفجره فراهم شد که به بیش از سه قرن پیش باز می‌گردد. مواد منفجره علاوه بر این که باعث توسعه نظامی بسیاری از کشور‌ها می‌شد اما از همان اوایل نیز برای استخراج در معادن نیز کاربرد داشت.
در این یادداشت به کمک کارشناس رسمی دادگستری مواد محترقه و منفجره به بررسی انواع مواد منفجره، شیوه و ترکیبات ساخت آن‌ها و نهایتا به بررسی کاربرد‌های آن خواهیم پرداخت.
موادی منفجره هستند که در شرایط غیر عادی قابلیت انبساط و واکنش به صورت انرژی و نور داشته باشند. این انفجار حاصل ماده نیتروژنی است که مواد محترقه وجود دارد. از نظر کارشناس دادگستری مواد محترقه و منفجره مواد منفجره را به اشکال مختلفی دسته بندی کرده‌اند. برخی این مواد را به جامد و مایع، حساس و غیر حساس و یا بر اساس میزان انفجاری که ایجاد می‌کنند دسته بندی کرده اند. این مواد را بر اساس فراریت، قدرت و ثبات، سمیت، تعادل اکسیژنی، قدرت تخریب، وزن، آتش گیری و عوال دیگری نیز می‌توان به انواع مختلف تقسیم نمود.

ماده منفجره غیر حساس مانند نیترات آمونیوم است که در برابر ضربات هیچ واکنشی از خود نشان نمی‌دهند. اما یک ماده منفجره قوی محسوب می‌شود. که کاربرد آن‌ها را در ادامه توضیح می‌دهیم. نوع دیگر مواد منفجره نسبتا حساس هستند که معروف ترین آن‌ها سی فور و پنتریت و آمونیوم پیکرات و rdxاست. از این موراد عمدتا برای ساخت گلوله و مین استفاده می‌شود. نوع سوم مواد بسیار حساس هستند. این مواد در مقابل ضربه و انرژی واکنش نشان می‌دهند. مانند فلومینات نقره و جیوه. معمولا این مواد را با موادی که حساسیت چندانی ندارند ترکیب می‌کنند تا انفجار‌های بزرگ رقم بخورد.
و یا در دسته بندی دیگر مواد منفجره مایع و جامد را می توان توضیح داد. مهم‌ترین ماده منفجره ماده نیتروگلیسیرین است که در ساخت دینامیت کاربرد دارد و از نظر بسیاری قوی ترین ماده منفجره مایع در جهان است. متیل نیترات ماده مایع دیگری است که در ساخت دینامیت بسیار کاربرد دارد. مصرف متیل نیترات به صرفه تر از نیتروگلیسیرین است به همین دلیل نیز ممکن است به عنوان جایگزین استفاده شود.
از نظر کارشناس رسمی مواد محترقه و منفجره تی ان تی یکی از قدرتمند ترین مواد منفجره جامد است که در معادن و صنایع نظامی بسیار کاربرد دارد. TNT در همه کشور‌ها مورد استفاده است و معمولا یکی از پرکاربرد ترین مواد منفجره نیز به حساب می‌آید. ساخت تی ان تی بسیار دشوار است و یک ماده سمی نیز محسوب می‌شود. تی ان تی از نیتریک اسید، سولفوریک اسید و تولوئن ساخته می‌شود.
در معادن مختلف معمولا از مواد منفجره استفاده می‌شود. پرکاربرد‌ترین مواد منفجره؛ آزید سرب، دی آزودی نیتروفنل، فلومینات جیوه، باروت، دینامیت و تی ان تی است. البته تقریبا بسته نوع معادن از همه مواد منفجره فوق در انفجار معادن استفاده می‌شود.
نیتروگلیسیرین، دینامیت، تی ان تی، باروت، سمتکس، C4، نیز مهم‌تین مواد منفجره‌ای هستند که در صنایع نظامی، ساخت گلوله، ساخت بمب‌های دستی، ساده و حتی بمب‌های قوی و مین‌ها کاربرد دارد.
کارشناس مواد محترقه و منفجره اطلاعات کاملی در خصوص انواع مواد منفجره و موارد استفاده و کاربرد آن‌ها در اختیار دارد که عموما در موراد اختلافی و تخصصی از آن‌ها استفاده می‌کند در یادداشت های دیگر این موراد را به تفصیل توضیح خواهیم داد.

به طور کلی استفاده از مواد منفجره و محترقه جرم نیست. بلکه هر ماده منفجره و محترقه‌ای کاربرد‌هایی دارد در صورتی که افرادی از این مواد استفاده کنند و مجوز لازم برای استفاده از آن را نداشته باشند مرتکب جرم شده‌اند.
در یادداشت های پیشین گفتیم که بسیاری از معادن و کارخانه‌ها از این مواد استفاده می‌کنند.که این مواد بر اساس مجوز و طبق روال قانونی در اختیار آن‌ها گذاشته می‌شود. اما از آن جا که ماده اولیه ساخت مواد منفجره به راحتی قابل دسترس است به همین دلیل نیز برخی اقدام به ساخت بمب‌های دستی و استفاده از آن می‌کنند. در این یادداشت کارشناس رسمی دادگستری مواد محترقه و منفجره به بررسی انواع تخلفات و جرایم استفاده از مواد محترقه و منفجره می‌پردازد.
در کنار این موضوع مقدار بسیار زیادی از مواد محترقه که در جشن‌ها و مراسمات به کار می‌رود به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. سالانه بیش از 50 میلیارد تومان مواد محترقه به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. عمده این مواد از کشور چین وارد می‌شود.
البته در حال حاضر چند شرکت تولید کننده داخلی نیز وجود دارد که مواد محترقه را به صورت استاندارد و بی خطر و به صورت خاص تولید می‌کنند. اما بیش از 90 درصد مواد محترقه مورد استفاده در سال خطرساز و قاچاق می‌باشد.
خرید و فروش و نگهداری این موارد غیر قانونی است و بسته به میزان و نوع مواد احکام مختلفی برای متخلفان صادر می‌شود. کسانی که اقدام به نگهداری این مواد می‌کنند بین یک روز تا شش ماه حبس باید تحمل کنند. بسته به میزان موادی که نگهداری می‌کنند ممکن است جرایم نقدی نیز در نظر گرفته شده باشد.
از نظر کارشناس دادگستری مواد محترقه و منفجره در صورتی که نگهداری این مواد منجر به حادثه و صدمه رسیدن به دیگران شود علاوه بر جبران خسارت بین دو تا پنج سال حبس نیز در انتظار متخلف خواهد بود. بسیاری از کارشناسان عنوان می‌کنند که بخش نسبتا زیادی از این مواد به صورت غیر قانونی در داخل تولید می‌شوند. این مواد حتی نسبت به اقلام قاچاق بسیار خطرناک‌تر هستند و نگهداری و بروز حادثه در آن نیز تابع حکم مذکور است.
در کنار این موراد ممکن است افرادی اقدام به آزار و اذیت و سلب آسایش از دیگران شوند. مرتکبان این جرم نیز بین دو تا شش ماه حبس و یا 74 ضربه شلاق جریمه خواهند شد.
اما در کنار این موضوع استفاده غیر مجاز از مواد منفجره را داریم. برای مثال ممکن است برخی از معادن مرتکب چنین تخلفی شوند. کارشناس رسمی مواد محترقه و منفجره با بررسی این موراد و تایید استفاده از مواد منفجره بدون اخذ مجوز زمینه صدور حکم بین شش ماه تا دو سال حبس را برای متخلف توسط دادگاه فراهم می‌کند. نگهداری این موارد در انبار‌ها نیز بین سه تا شش ماه حبس و جریمه نقدی بر اساس میزان مواد کشف شده دارد.
بنابراین استفاده از این مواد رایج است اما کسانی حق استفاده از مواد منفجره را دارند که اولا مجوز‌های لازم برای خرید و استفاده از آن را داشته باشند و ثانیا در مواردی به کار ببرند که برای آن مجوز گرفته‌اند. در خصوص مواد محترقه نیز بعضی از مواد استفاده از آن‌ها قانونی است و در بسیاری از فروشگاه‌ها نیز به فروش می‌رسند اما خرید فروش مواد محترقه قاچاق و دست ساز ممنوع است.
متاسفانه در حال حاضر خرید و فروش عمده و جزئی مواد محترقه، ساخت انواع بمب دستی با گوگرد و باروت و سایر مواد منفجره به امری رایج تبدیل شده است که سالیانه زندگی بسیاری از افراد را نیز به خطر می‌اندازد. در صورتی که مشکلات حقوقی در خصوص مسائل فوق دارید می‌توانید با کارشناس مواد محترقه و منفجره تماس حاصل فرمایید.

مواد محترقه و منفجره به صورت رسمی و غیر رسمی مورد استفاده هستند. در بسیاری از صنایع به صورت رسمی از این مواد استفاده می‌شود و گاها نیز از این مواد برای آتشبازی و جشن و سرور استفاده می‌شود. نگهداری و استفاده از این مواد مستلزم رعایت نکات ایمنی است. متاسفانه بی توجهی به این نکات گاه فجایعی به بار می‌آورد. کارشناس رسمی دادگستری مواد محترقه و منفجره در صورت بروز چنین حوادثی به بررسی میزان خسارت رخ داده و همچنین تشخیص نوع مواد محترقه و منفجره مورد استفاده در حادثه می‌پردازد.
بسیاری از مواد منفجره در برابر آب، ضربه و حتی تغییر دما واکنش نشان می‌دهند. در صورتی که حین نگهداری و استفاده از آن‌ها توجه چندانی صورت نگیرد بلافاصله انفجار رخ می‌دهد. و یا در مقاطعی مانند چهارشنبه سوری عده‌ای با استفاده از فرمول‌هایی که در برخی سایت‌ها پیدا می‌کنند اقدام به ساخت انواع نارنجک‌های دستی، تی ان تی و غیره می‌کنند. بسیاری از این فرمول ها فقط به صورت تئوریک وجود دارند و عملی کردن این نکات مستلزم آزمایش‌های خاصی است برای مثال میزان رقیق و غلیظ کردن خاصی را می‌طلبد. بهرحال بسیاری از حوادث نیز ناشی از این نوع فعالیت‌ها هستند.
کارشناس دادگستری مواد محترقه و منفجره با حضور در محل حادثه میزان خسارت ناشی از این حوادث را ارزیابی می‌کند. برای مثال فرض کنید یک انبار مواد محترقه دچار انفجار شود. برای ارزیابی خسارت وارده باید ابتدا ابعاد انفجار مشخص شود. برخی از انفجار‌ها ممکن است باعث ریزش کامل یک ساختمان، آتش سوزی و حتی خسارت به همسایه‌ها و دیگران شود. کارشناس رسمی مواد محترقه و منفجره در گزارش خود میزان تخریب و نوع تخریب را مشخص می‌کند.
برای مثال در صورتی که در اثر پرتاب یک بمب دستی در منزل فردی بخشی از خانه و حیاط ایشان تخریب شده باشد، و فرد اقدام به شکایت کرده باشد کارشناس مذکور برای بررسی میزان خسارت مسئول می‌شود. خسارتی که به تاسیات وارد شده است اعم از شبکه برق، آب و گاز و منزل تا خساراتی جانبی مانند تخریب حیات، خودرو و یا خسارت‌های جانی و مالی ارزیابی می‌شود.
در بسیار از موارد آسیب‌های شدیدی به افراد وارد می‌شود. سوختگی‌های وحشتناک و یا از دست دادن بعضی از اعضای بدن به صورت معمول در این حوادث رخ می‌دهد. کارشناس با بررسی حادثه و حتی بازسازی آن میزان تقصیر افراد و متهمین را مشخص می‌کند. برای مثال ممکن است فردی در حال ساخت اکلیل سرنج باشد و حادثه ای رخ دهد اما این موضوع متهمان دیگری پیدا کرد کارشناس با بررسی محل حادثه گزارشی جامع از آن چه روی داده است تهیه می‌کند.
در کنار این موراد کارشناس مواد محترقه و منفجره باید در خصوص نوع ماده منفجره نیز اظهار نظر کند. نوع ماده در صدور احکام نیز اهمیت دارد. کارشناس بسته به نوع انفجار ممکن است کار آسان یا سختی پیش رو داشته باشد. اما به طور کلی کارشناس با بررسی مواد بر جای مانده از انفجار، بو و شکل انفجار، قدرت انفجار نوع ماده را نیز تشخیص می‌دهد. مثلا از ذرات و باقی مانده مواد منفجره بر روی لباس و اشیاء اقدام به تعیین نوع انفجار و ماده محترقه یا منفجره می‌کنند.
معمولا کارشناسان در انفجار‌هایی که به صورت مشخص در خصوص مواد منفجره و محترقه صورت می‌گیرد و حتی انفجار هایی که ممکن است از این مواد استفاده نشده باشد نیز حضور پیدا می‌کند اما ارزیابی خسارت منوط به استفاده از مواد منفجره در حادثه است. در کارخانه‌هایی که تولید کننده این مواد هستند، انبار‌های نگهداری، تجاوز اشخاص، در جریان حمل و نقل و موراد دیگری معمولا انفجار‌ها رخ می‌دهند.